انتخابات شهرداری‌ها در ترکیه چگونه به جنبش‌های زنان این کشور جان دوباره بخشید؟
برگزاری انتخابات شهرداری‌ها در ترکیه نه تنها شکستی قابل توجه برای حزب حاکم عدالت و توسعه پیروزی کم‌نظیر برای حزب جمهوری‌خواه خلق به همراه داشت بلکه دست‌آوردهای بزرگی هم برای زنان این کشور به ارمغان آورد.
بر اساس نتایج آرای رسمی، تعداد شهرداران زن در این کشور تقریبا ۳ برابر شده و در ۸۱ استان این کشور ۱۱ زن توانستند به عنوان شهردار انتخاب شوند. اتفاقی که واکنش‌های بسیاری را در میان فعالین حقوق زنان به همراه داشت.
الی شفیق، رمان‌نویس و فعال سیاسی ترکیه‌ای در همین خصوص در روزنامه گاردین در یادداشتی به این مسئله پرداخته و می‌نویسد: نتایج انتخابات محلی در ترکیه هم بسیاری از ناظران سیاسی را شگفت‌زده کرد و هم نشان داد که اپوزوسیون با تغییر چشم‌انداز سیاسی و روایت مسلط به یک پیروزی چشمگیر دست یافته است. هرچند ساده‌لوحانه است اگر فرض کنیم که این نشان‌دهنده پایان یک دوره است اما مطمئنا شروعی جدید به نظر می‌رسد.
مدت زیادی است که اپوزیسیون در ترکیه در برابر تمرکز افسارگسیخته قدرت و اقتدار، شکسته و ضعیف شده است. فقدان آزادی بیان، فقدان رسانه‌های آزاد و عدم تفکیک قوا و مشکلاتی از این دست باعث شد تا کارت‌ها علیه ایدئولوژی مذهبی، ناسیونالیسی و پوپولیستی دولت عدالت و توسعه که پیشتر کمتر کسی جرات داشت آنها را زیر سوال ببرد، فعال شود.
مردمی که خواهان ترکیه ای سکولار، لیبرال و مدرن بودند، احساس می کردند که در یک چرخه رخوت گرفتار شده‌اند، گویی همچون بخشی از اثر «در انتظار گودو» نوشته ساموئل بکت در یکسانی تکرار و در انتظار دموکراسی گیر کرده‌اند.
اما روز یکشنبه این چرخه شکسته شد. برای اولین بار در بیش از دو دهه، حزب جمهوری خواه خلق (CHP)، حزب اصلی اپوزیسیون، در سطح ملی پیروز شد و حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان رای مردم را از دست داد. CHP بسیار موفق بود، نه تنها در شهرهای لیبرال مانند ازمیر در سواحل دریای اژه، بلکه در شهرهای سنتی محافظه‌کار و پدرسالار آناتولی و در منطقه دریای سیاه، که تا همین چندی پیش سنگرهای دولتی بودند. آخرین باری که اپوزیسیون اصلی به چنین نتیجه درخشانی دست یافت به سال ۱۹۷۷ باز می‌گردد.
حدود ۶۱ میلیون شهروند ترکیه در ۸۱ استان رای دادند. مشارکت ۷۷ درصد بود: نه به اندازه انتخابات سراسری گذشته، اما همچنان چشمگیر است. در میان کسانی که پای صندوق‌های رای رفتند، یک میلیون جوان بودند که برای اولین بار رای می دادند. نارضایتی گسترده عمومی از وضعیت اقتصاد نقش مهمی در نتایج داشته است. تورم رسمی ترکیه کمتر از ۷۰ درصد است. تخمین زده می شود که رقم غیر رسمی بسیار بیشتر باشد. کاهش ارزش لیر ترکیه به مشاغل ضربه زده و به استانداردهای زندگی آسیب زده است.
اما نتایج فقط مربوط به اقتصاد نبود. شکاف فرهنگی هم موضوعی حائز اهمیت به شمار می‌رود. بر خلاف ترکیه‌ای درون گرا، فوق ملی گرا، فوق مذهبی، به طور فزاینده ای اقتدارگرا و غیر لیبرال، رویای ترکیه‌ای سکولار، دموکراتیک، کثرت‌گرا، فراگیر و مدرن هنوز بسیار زنده است.
مردی که در قلب این رویا قرار دارد کسی نیست جز شهردار کاریزماتیک استانبول، اکرم امام اوغلو. استانبول یک پنجم جمعیت ترکیه را در اختیار دارد و یک سوم اقتصاد آن را تشکیل می دهد. آنچه در کلان شهر اتفاق می افتد عواقب عظیمی در سراسر کشور دارد. اردوغان شهردار سابق این شهر یک بار گفته بود: «هرکس استانبول را برد، برنده ترکیه است.» قبل از انتخابات محلی، اردوغان نماز را در ایاصوفیه اقامه کرد و سنت قدیمی را که سلاطین عثمانی قبل از شروع جنگ انجام می دادند، احیا کرد. ایاصوفیه که در سال ۱۹۳۴ توسط آتاتورک به موزه تبدیل شده بود، علیرغم مخالفت‌های بسیاری شهروندان که می خواستند آن را به عنوان یک فضای سکولار برای احترام به تاریخ غنی معماری حفظ کنند، توسط حزب عدالت و توسعه به مسجد تبدیل شد.
در این پس‌زمینه است که امام اوغلو، شهردار فعلی استانبول و مهمترین رقیب اردوغان به بالاترین میزان پیروزی در ۴۰ سال گذشته دست یافت. شعار او همیشه امید و خوش بینی بوده است: «همه چیز خوب و زیبا خواهد شد.» اما جای تعجب نیست که چندین پرونده قضایی علیه او باز شده است. او ممکن است به زندان بیفتد یا به طور کامل از فعالیت سیاسی محروم شود. امام اوغلو در یک سخنرانی تکان دهنده پس از انتخابات خطاب به جمعیت حاضر در این مراسم گفت: «از فردا ترکیه ترکیه متفاوتی خواهد بود. شما در را به روی ظهور دموکراسی، برابری و آزادی باز کردید.» او سپس در پیامی که رسانه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشت نوشت: «در حالی که پیروزی خود را جشن می‌گیریم، پیامی قوی به جهان ارسال می‌کنیم: افول دموکراسی اکنون پایان می‌یابد. استانبول به مثابه چراغ امید، گواهی بر انعطاف ارزش‌های دموکراتیک در برابر افزایش اقتدارگرایی است.»
در پایتخت آنکارا، شهردار منصور یاواش نیز عملکرد قابل توجهی داشت و ۶۰.۴ درصد آرا را به دست آورد. اوزغور اوزل، رئیس حزب جمهوری‌خواه خلق در این شهر، در حالی که جمعیت شعار می‌دادند: «ترکیه سکولار است و سکولار خواهد ماند»، سخنرانی سازنده و وحدت‌بخشی ایراد کرد. تا روزها پس از آن، جشن‌ها ادامه پیدا کرد و مردم مشعل روشن کردند و در خیابان‌ها رقصیدند، بوق می زدند و آهنگ می‌نواختند.»
افزایش نقش‌آفرینی زنان
یکی از مهمترین شاخص های تغییر چشم انداز سیاسی در ترکیه افزایش تعداد نمایندگان زن است. در دهه گذشته، ترکیه شاهد افول و قهقرایی دلخراش در حقوق زنان و اهداف برابری جنسیتی بوده است. دولت عدالت و توسعه به طور یکجانبه از کنوانسیون استانبول که با هدف حمایت از قربانیان خشونت جنسیتی است خارج شده است. امروزه، یک سوم ازدواج‌ها در کشور شامل کودک عروس‌ها است.
پلتفرم «ما زن‌کشی را متوقف خواهیم کرد»، جنبشی مردمی که توسط مدافعان حقوق فمینیست و LGBTQ+ ساخته شده است، می‌گوید که تنها در سال ۲۰۲۳ حداقل ۵۶۳ زن در شرایط مشکوکی کشته یا جان خود را از دست داده‌اند. ترکیه مکان آسانی برای زن بودن نیست. بنابراین، قابل توجه است که در این انتخابات نسبت زنان منتخب محلی تقریبا سه برابر شده است. امروزه، با حاکمیت شهرداران زن بر ۱۱ شهر، هنوز راه زیادی تا برابری جنسیتی وجود دارد، اما این یک گام مثبت به جلو است.
افزایش نمایندگی سیاسی زنان در حالی صورت می‌گیرد که منتقدان دولت می‌گویند حقوق زنان در سال‌های اخیر تحت حکومت اردوغان کاهش یافته است، اتهاماتی که آنکارا آن را رد می‌کند.
گلنار کوکاپینار، استادیار دانشگاه یدیتپه در استانبول در این خصوص به رویترز می‌گوید: «شکاف جنسیتی هنوز یک موضوع مهم است و آخرین انتخابات محلی و افزایش تعداد زنان پیروز در انتخابات نشان می‌دهد که جامعه تا چه اندازه به این مسئله اهمیت می‌دهد.»
او در ادامه افزود: «زمانی که احزاب نامزدهای زن بیشتری را معرفی کنند و فرصت‌های مشابهی با نامزدهای مرد برای آنها فراهم کنند، ممکن است از حمایت عمومی قابل توجهی نیز برخوردار شوند.»
یک نتیجه غافلگیرکننده در اوسکودار استانبول که محله‌ای عمدتا محافظه‌کار و طرفدار اردوغان بوده رقم خورد. جایی که در این محله شهروندان با کنار گذاشتن نامزد حزب عدالت و توسعه به صنم ددتاش ۴۳ ساله که یک مهندس دریا است رای دادند و او را به نخستین شهردار زن این منطقه تبدیل کردند.
فیض آکینردم، جامعه شناس و بنیانگذار تحقیقات و مشاوره ZFA، که اوسکودار را مطالعه کرده، معتقد است که این منطقه برای پذیرش «شهردار زنی که ارزش‌های منحصر به فرد آن را می پذیرد» آمادگی دارد.
او گفت: «برخلاف تصور عمومی، اوسکودار پایتخت محافظه‌کاری سختگیرانه نیست، بلکه پایتخت معنویت فراگیر و تعلق فرهنگی مشترک است.
از دیگر نمونه‌های پیروزی زنان در انتخابات اخیر، گلستان سونوک، از حزب کردی «برابری و دموکراسی خلق‌ها» (DEM) است. او تنها در ۳۱ سالگی در باتمان انتخاب شد، شهری به شدت مردسالار و محافظه کار که در گذشته به دلیل نرخ بالای خودکشی در میان زنان جوان شناخته شده بود. باتمان پایگاه هدا-پار است، یک حزب اسلامگرا که متهم به داشتن ارتباط با گروه شبه نظامی ممنوعه کرد حزب‌الله است. پیش از انتخابات، نامزد حزب محافظه‌کار مثلا به شوخی، سخنان دلهره‌آوری را مطرح کرد و گفت که با انتخاب شدن به زنان شهر اجازه می‌دهیم تا رنگ حجاب خود را انتخاب کنند.
با وجود این فضا، سونوک توانست ۶۵ درصد آرا را به دست آورد. سونوک پس از پیروزی گفت: «هدا-پار من را به عنوان یک رقیب نمی‌دید، زیرا من یک زن بودم. آخرین چیزی که آنها می خواستند این بود که به یک زن جوان پیروز شود. این باعث می‌شود که من فوق‌العاده به آنچه حاصل شده افتخار کنم.» در کنار او جمعیتی که با اشاره‌ای احساسی به وضعیت اسفبار زنان در ایران، شعار «زن، زندگی، آزادی» سر می‌دادند، با شور و شوق او را تشویق کردند.
الی شفیق در پایان مقاله خود در گاردین می‌نویسد: یکی از شخصیت‌های نمایشنامه ساموئل بکت می‌گوید: «موضوع اصلی تغییر نمی‌کند». اما گاهی ممکن است در این سال از انتخابات جهانی که نیمی از جمعیت جهان در ۵۰ کشور رای می‌دهند یا رای داده‌اند، این نتیجه را باید نشانه امید و آرامش دانست.
منبع: یورونیوز فارسی